اصول کلی پرورش ماهیان گرمابی
ماهیان گرمابی، ماهیانی هستند که در استخرهای خاکی وبه صورت پلی کالچر ودر مناطقی که دارای آب
با دمای بین ۱۸-۳۲ درجه سانتی گراد پرورش داده می شوند. اپتیمم رشد این ماهیان در دمای ۲۵-۲۶
درجه سانتگراد می باشد. آب مورد نیاز این مزارع را می توان از طریق رودخانه،چاه، و …. تامین نمود.
حداقل زمین مورد نیاز برای احداث اینگونه مزارع ۵هکتار و زمینهای درجه سه کشاورزی میباشد.
انواع گونه های کپور ماهیان :
- کپور معمولی(Common carp)
- کپور نقره ای (Silver carp)
- کپورسرگنده (Big head)
- -کپور علفخوار (Grass carp)
روش های پرورش
بهترین روش برای پرورش ماهیان گرمابی ، پرورش چند گونه ای است. چون دراین روش از تمامی سطوح
غذایی موجود در استخر استفاده می شود و هیچ کدام از سطوح غذایی داخل استخر بلا استفاده نمی ماند
علاوه بر آن در پرورش چند گونه ای ماهیان اثرات متقابل مثبت تغذیه ای(Sinergism) بر روی یکدیگر می گذرانند.
در پرورش ماهیان گرمابی بر خلاف پرورش ماهیان سردآبی ، پرورش تک گونه ای متداول نبوده و از نظر اقتصادی
نیز مقرون به صرفه نیست همچنین پرورش به صورت دوگونه ای نیز متداول نیست و در شرایط خاص منطقه ای
توصیه می شود زیرا این روش پرورش چند گونه ای دارد در هر صورت در شرایط خاص منطقه ای که ماهیان به
صورت دو گونه ای پرورش داده می شوند . باید ترکیب گونه ها به صورتی باشد که با یکدیگر رقابت غذایی
نداشته باشند .به همین علت پرورش ماهی کپورنقره ای با آمور، پرورش ماهی آمور با سر گنده می تواند صورت بگیرد.
ترکیب و تراکم کشت
ترکیب وتراکم گونه های ماهی در پرورش ماهیان گرمابی بستگی به شرایط منطقه پرورش دارد.
ولی به طور کلی ترکیب وتراکم ذیل توصیه می شود.
- تراکم ماهی در هکتاربرابر۲/۳ تا۴هزارقطعه
- ماهی کپور نقره ای ۶۰-۵۰ درصد
- ماهی کپور۲۵-۲۰ درصد
- ماهی آمور ۲۰-۱۵ درصد
- ماهی سرگنده ۱۰- ۵درصد
علاوه بر این ،حدود ده درصد تلفات دوره پرورش در نظر گرفته می شود که در زمان کشت بچه ماهی باید به
استخر اضافه گردد . با توجه به شرایط منطقه از نظر مدت زمان پرورش، دسترسی یا عدم دسترسی به غذای
دستی ارزان ،زیاد بودن ویا کم بودن گیاهان استخر و همچنین دسترسی به علوفه ارزان ، ترکیب گونه ای کپور
نقره ای ، کپور و آمور می تواند تا ده درصد افزایش یا کاهش یابد. طول دوره پرورش ماهیان گرمابی با توجه به
شرایط آب وهوایی از ۷-۹ ماه متفاوت است.در مناطقی که طول دوره پرورش کوتاه است بایستی بچه ماهیان
با اوزان بیش از ۳۰-۴۰گرم به استخر معرفی گردند.ماهیان در هنگام صید بایستی دارای وزنی بیش از یک
کیلوگرم داشته تا به بازار عرضه گردد.
میزان رهاسازی بچه ماهی دراستخرهای پرورشی و با هوادهی :
۱- ماهی کپور نقره ای ۵۵-۵۰ درصد
۲-ماهی کپور ۲۵-۲۰ درصد
۳-.ماهی آمور ۲۰-۱۵ درصد
۴-ماهی سرگنده ۱۰-۵ درصد
دراین مورد نیز ترکیب گونه ها می تواند تا ده درصد کاهش و یا افزایش یابد
روش انتخاب گونه های اصلی در پرورش
این روش یکی از روش هایی است که در بعضی از کشورهای دنیا برای پرورش ماهیان گرمابی به
کار برده می شود. در این روش با توجه به شرایط و امکانات موجود در منطقه یکی از گونه ها به عنوان
گونه اصلی انتخاب شده و بقیه ماهیان به صورت ماهیان جنبی همراه با آن پرورش داده می شوند .
به عنوان مثال اگر در منطقه ای ضایعات کشاورزی محصولاتی مثل گندم ، جو، ذرت فراوان و ارزان
قیمت باشد می توان در آن منطقه اقدام به پرورش ماهی کپور به عنوان ماهی اصلی و بقیه ماهیان
به صورت جنبی نمود و یا ابنکه شرایط آب و هوایی منطقه و تعداد روزهای آفتابی و طول روز به حدی
کم است که نمی توان با باروری استخر را در آن انتظار داشت. با در نظر گرفتن فضای مورد نیاز برای
تغذیه ماهی کپور، می توان اقدام به پرورش آن به گونه اصلی نمود. در مناطقی که کود حیوانی فراوان
و ارزان قیمت در اختیار بوده و طول مدت روز و تعداد روزهای آفتابی در طول زمان پرورش زیاد است و
باروری طبیعی استخر به نحو مطلوب صورت می گیرد می توان از ماهی کپور نقره ای به عنوان گونه
اصلی و سایر ماهیان به عنوان ماهی جنبی استفاده کرد . در مناطقی که استخرهای پرورش ماهی
پوشیده از علف و گیاهان آبزی فراوان میشود و علوفه کاری در منطقه زیاد و ارزان است می توان اقدام
به پرورش ماهی آمور به عنوان ماهی اصلی نمود . در شرایط کشور ما از بین سه گونه ماهی فوق که
می توانند به عنوان ماهی اصلی پرورش انتخاب شوند در بعضی از مناطق می توان از ماهی کپور به
عنوان ماهی اصلی استفاده نمود. شرایط برای انتخاب ماهی آمور به عنوان گونه اصلی مناسب نبوده
و مقرون به صرفه نیست .
ماهی کپور به عنوان ماهی اصلی
تجربه نشان می دهد که با افزایش باروری استخر، تعداد ماهیان کپور نقره ای و سر گنده افزوده می شود
ولی تعداد ماهیان علفخوار ثابت می ماند و برای ماهیان جنبی یا ثانویه تلفات در نظر گرفته نمی شود.
همچنین محصول ماهیان جنبی کمی بیشتر از ماهی اصلی است. ضریب تبدیل غذایی به این معنی است
که چه مقدار غذا باید مصرف شود تا ماهی کپور یک کیلو افزایش وزن پیدا کند. بنابراین برای محاسبه میزان
غذای لازم برای رسیدن به محصول برنامه ریزی شده ماهی کپور باید وزن محصول یا بازده خالص هر گونه
ماهی از تفاوت وزن اولیه آن هنگام رها کردن در استخر با وزن نهایی آن به دست می آید. برای مثال اگر
۶۰۰ قطعه ماهی کپور ۱۰ گرمی در استخر رها شده باشد ، وزن اولیه آنها برابر با ۶۰۰۰=۱۰*۶۰۰ گرم
وزن نهایی آنها نیز ۱۲۰۰ گرم می باشد. بنابراین وزن خالص ماهی برابر با ۱۱۰۰=۱۰-۱۲۰۰کیلوگرم است.
۶۶۰۰۰۰=۱۱۰۰*۶۰۰گرم معادل ۶۶۰کیلوگرم
با توجه به اینکه ضریب تبدیل خوراک را ۳ در نظر می گیرند بنابراین میزان کل خوراک مورد نیاز ۱۹۸۰کیلوگرم
برای تولید ۶۶۰ کیلوگرم ماهی کپور مورد نیاز است.
باید توجه داشت که در پرورش نیمه متراکم به ماهیان جنبی یا ثانویه غذا داده نمی شود .
وزن نهایی ماهیان مذکور نیز بدین صورت در نظر گرفته می شود :
۱-کپور معمولی ۱۰۰۰-۱۲۰۰ گرم
۲-سرگنده ۱۲۰۰-۱۴۰۰ گرم
۳-علفخوار ۸۰۰-۱۲۰۰ گرم
۴- کپورنقره ای ۸۰۰-۱۰۰۰ گرم
ماهی کپور نقره ای بعنوان ماهی اصلی
در این روش از ماهی کپور فقط برای به هم زدن گل کف استخرو گل آلود نمودن آب یا همیاری آن دراستخر
استفاده می شود. میزان کود لازم برای فصل پرورش محاسبه و به تعداد هفته های موجود در فصل پرورش
تقسیم می شود. کود دهی هر هفته انجام می پذیرد. اگر در طول فصل پرورش در هر هکتار از استخر
۳۰۰-۵۰۰ قطعه اردک را پرورش دهیم نیازی به کود دهی نیست. درپایان فصل پرورش ماهیان به اوزان زیر خواهند بود:
- کپور نقره ای ۱-۲/۱ کیلوگرم
- کپور معمولی ۸/۰- ۱ کیلوگرم
- کپور علفخوار ۲/۱ کیلوگرم
- کپور سر گنده ۱-۴/۱ کیلوگرم
به نظر میرسد با توجه به شرایط فیزیکی و شیمیایی منابع آبی این مزرعه از روش اول یعنی گونه کپور
معمولی به عنوان گونه اصلی از توجیه اقتصادی بیشتری برخوردار می باشد. به طور کلی سر دسته
ماهیان پرورشی گرمابی ، کپور ماهیان هستند. آنها بزرگترین خوانواده ماهیان آب شیرین هستند.
۹۰در صد ماهیان آب شیرین متعلق به این خانواده اند که ۲۰۰ جنس دارند.
اصول ساخت استخر :
در هنگام ساخت استخر ابتدا بایستی موارد زیر مورد توجه قرار گیرد.
۱-تهیه نقشه تپوگرافی
۲- شرایط فیزیکوشیمیائی آب دقیقاً تشریح گردد .
۳- تغییرات دما هوا وآب و تغییرات دبی آب در طول سال معیین گردد .
۴- مالکیت آب و زمین و راه ارتباطی مورد بررسی قرار گیرد .
۵- برآورد کلی طرح و بررسی مشکلات و تنگناها
۶- بررسی تقریبی هزینه‌های ثابت و جاری و سود اقتصادی طرح
خصوصیات فیزیکو شیمیائی آب :
۱- درجه حرارت بین ۳۲-۱۸ درجه سانتیگراد باشد که ۲۸-۲۲ درجه سانتیگراد مناسبترین است .
۲- PH بین ۲/۸ –۸/۶ باشد .
۳- اکسیژن بین ۸-۶ میلی‌گرم در لیتر باشد .
۴- دی‌اکسید کربن نباید زیاد باشد ، حداکثر ۵ میلی گرم در لیتر
۵- آهن وکلر نباید از یک میلی گرم در لیتر بیشتر باشد .
میزان شوری حدود ۳ گرم در هزار خوب است
خصوصیات خاک :
۱- PH در حد خنثی یا در حالت تعادل با آب باشد.
۲- ازنظر پتاسیم ، فسفر و ازت غنی باشد.
۳- در صورت امکان خاک سولفاته نباشد، چون باعث اسیدی شدن آب میشود.
۴- خاک دارای رس کافی باشد.
خصوصیات کلی استخر:
۱- طول بزرگ استخر شرقی ـ غربی باشد.
۲- شیب کف استخر از ورودی به خروجی ۲ تا ۳ در هزار باشد.
۳- شیب کف استخر از کناره‌ها به زهکش وسط سه در هزار باشد.
۴- شیب دیواره‌ها ۱:۴ تا ۱:۸ باشد، جاده روی خاکریز حدود دو متر است.
۵- بین زهکش و پایه دیوار دو متر فاصله باشد.
۶- شیب سطح داخلی دیواره ۱:۲ باشد اما در استخرهای بزرگ که تاثیر باد زیاد است و یا در استخرهایی
که از خاک سبک درست شده‌اند می‌توان شیب را به ۱:۴ تقلیل داد و شیب خارجی را ۱:۲ می‌گیریم.
اقدامات لازم برای ساخت استخر:
۱-نقشه برداری از زمین.
۲- بوته تراشی .
۳- علامت گذاری برای تعیین مساحت استخر.
۴- اندازه گیری و علامت گذاری برای ساختن خاکریزها .
۵- جمع کردن خاک نباتی.
۶- در صورت لزوم گود کردن کف استخر.
۷- احداث دیواره‌ها.
۸- احداث دریچه‌های ورودی و خروجی.
قسمتهای یک مزرعه پرورش ماهی گرمابی :
۱- دیواره‌ها
۲- سیستم آبرسانی و تامین آب
۳- دریچه ورودی آب
۴- دریچه خروجی و کانال تخلیه
۵-حوضچه صید
۶- سیستم هوادهی
۷- ساختمان‌ها و تاسیسات جانبی
پرورش لارو تا بچه ماهی نورس در کارگاههای تکثیر وپرورش :
لاروها حدودا” ۷-۵ میلیمتر طول داشته که بعد از حدود یک ماه به ۴-۳ سانتیمتر و وزنی حدود ۳۰۰-۲۰۰
میلی‌گرم میرسد که در کل با آماده سازی قبل وبعد از برداشت حدود۶-۵ هفته طول می‌کشد .
به این ماهیان بچه ماهیان تابستانی می‌گویند .
آماده‌سازی استخربه منظور رها سازی لارو ماهی :
۱-جمع‌آوری علفهای هرز و آهک پاشی
۲- شخم و دیسک زدن : به صورت کم عمق باید استخر را شخم بزنیم چون اگر عمیق شخم بزنیم
خاک حاصلخیز از دسترس خارج میشود .
۳- کود پایه : استفاده از ۵-۳ تن کود گاوی در هکتار و بعد از آبگیری به ترتیب ۷۰ و ۳۰ کیلوگرم کود
نیتراته و فسفاته در هر هکتار .
۴- آبگیری از یک منبع مطمئن و سالم : نیمی از استخر را ۶-۵ روز قبل از انتقال لارو آبگیری می‌کنیم
آبگیری باید سریع باشد تا از تجمع موجودات موذی جلوگیری شود .
۵- در صورت امکان ایجاد سدی برای جلوگیری از ورود مار و قورباغه
۶-سمپاشی استخر : استفاده از سمومی مانند تری‌کلروفن ، فلیبول ، مازوتن با مقدار مصرف
ppm 1-5/0 (نیم تا یک گرم در یک متر مکعب ) . این سموم کلادوسرها و کوپه‌پودها را در عرض ۲۴-۱۶
ساعت می‌کشد در حالیکه بر روی روتیفرها تاثیری ندارد . در ضمن وجود ۱۰۰ عدد سیکلوپس در هر لیتر
آب استخر باعث نابودی ۹۵-۹۰ درصد لاروها میشود .
انتقال لارو :
۱- انتقال لارو از سالن انکوباسیون زمانی است که لارو به تغذیه فعال افتاده و رنگ آن کاملاً سیاه شده است .
۲- هرگونه جابجائی در هوای خنک صبح باید صورت گیرد .
۳-لاروها در محلهای ساکن و آرام و دور از دیواره و با رعایت همدمائی وارد استخر گردند.
۴- کشت لارو ۷-۶ روز بعد از کود دهی باید صورت گیرد زیرا اکسیژن محلول برای تجزیه کود بکار می‌رود
و از روز پنجم به بعد دوباره اکسین افزایش می‌یابد .
۵- ترکم کشت ۳-۲ میلیون در هکتار میباشد . اما باید توجه داشت که در استخرهای بزرگ این تراکم کم میشود .
تغذیه لاروها :
مناسبترین غذا در اوایل تغذیه روتیفر و پارامسی میباشد .
در روزهای ۴-۱ بعد از کشت لارو بعلت وجود کیسه زرده احتیاج به غذادهی نیست اما برای آشنائی لارو
با طعم و بوی غذا و فراگیری نحوه پیدا کردن غذا از غذای دستی استفاده می‌کنیم . یکی از علل مرگ و
میر بچه ماهیان کمبود غذای مناسب میباشد .
در کل از روز دوم غذادهی را آغاز می‌کنیم که این غذا باید ۵۰-۴۰ درصد پروتئین داشته باشد که می‌توان از
قسمتهای مساوی آرد گندم ، آرد سویا ، پودر ماهی و پودر گوشت استفاده کرد و باید بصورت آرد ریز ۲/۰ –۱/۰
میلی‌متری در کناره‌های استخر پاشیده شود . بعد از ۱۲-۱۰ روز از کشت بچه ماهیان و وقتی که شروع به
شنای دسته جمعی کردند می‌توان بتدریج برای غذادهی از تشتک پلاستیکی استفاده کرد .
مقدار غذا بستگی به فراوانی زئوپلانکتونها ، نوع استخر و همچنین درصد بقا و سن نوزادها دارد که بطور
متوسط می‌توان از ۵/۱ – ۱ کیلوگرم غذا در ۳-۲ وعده استفاده کرد که با افزایش سن این مقدار افزایش
می‌یابد . غذا را باید پشت به باد در استخر پخش کرد .
در ضمن در غذا می‌توان از کنجاله سویا ، روغن سویا ، شیر خشک وانواع مکملهای معدنی و ویتامینی
استفاده کرد . در ضمن استفاده زیاد از آرد سویا باعث کمبود ویتامین A میشود .
اگر اندازه غذا درشت باشد ماهی چندین بار برای گرفتن غذا حمله می‌کند که این کار بعلت مصرف بیش ازحد
انرژی برای بچه ماهی بسیار خطرناک است . بنابراین اتلاف انرژی موجب مرگ ومیر انبوه در هفته اول میشود . ( بسیار مهم )
یکی از بهترین غذاها برای تغذیه ابتدائی شیرابه سویا است که می‌توان ۶۰-۳۰ کیلوگرم سویا را به مدت
۸-۷ ساعت در آب خیساند و بعد به کمک چرخ‌گوشت آن را چرخ و شیرابه سفید آن را در ۳-۲ نوبت به ماهی داد .
۵ روز بعد از کشت لارو می‌توان از ۵/۱-۱ تن کود گاوی استفاده کرد تا به تدریج غذاهای طبیعی در استخر بارور شود .
صید :
بعد از اینکه وزن بچه‌ماهیان به ۳۰۰ میلی‌گرم و اندازه‌ای معادل ۳-۲ سانتیمتر رسید آنها را صید و به
استخرهای پرورش ماهی انگشت قد منتقل می‌کنند . البته در خیلی از مزارع در صورت تراکم بالا
مقداری از بچه‌ماهیان نورس را صید کرده ، تراکم را کاهش داده و در همان استخر پرورش ماهی
انگشت‌قد را ادامه می‌دهند .در کل برای صید حداقل یک روز قطع غذای دستی لازم است ولی
در استخرهای بزرگ قطع غذا باید بتدریج و طی چند روز انجام
پرورش بچه ماهیان انگشت قد :
در این مرحله بچه ماهی تابستانی را به مدت ۵-۳ ماه دیگر پرورش می‌دهند تا به طولی حدود ۲۰-۸
ساتیمتر برسد به این ماهیان بچه ماهیان انگشت قد می گویند .
اصول آماده سازی استخر پرورش بچه ماهیان انگشت قد مانند بچه ماهیان نورس است فقط
سمپاشی در این استخرها صورت نمی گیرد .
مدت زمان آبگیری بهتر است۱۲-۱۰ روز باشد و ۱۰ روز بعد از آبگیری کامل رهاسازی صورت می‌گیرد
ودر این بین در صورت وجود انگل لرنه‌آ بعلت عدم وجود ماهی این انگل از بین می‌رود .
می‌توان از تراکم ۱۰۰-۵۰ هزار در هر هکتار استفاده کرد .
استفاده بیش از حد از غذای دستی باعث چاقی غیر طبیعی ماهی و حساس شدن نسبت به
بیماریها بخصوص در فصل سرما میشود .
۵/۱-۱ درصد وزن واقعی کپور ماهیان غذا داده میشود .
هرسه هفته از محلهای تغذیه آنها بازدید شود و جابجائی در محل آخور ماهی آمور ایجاد شود.
شکم ماهی از پهلو فشار داده شود : رنگ تیره (غذای طبیعی ) ، رنگ خاکستری روشن (غذای دستی )
اگر مقدار غذای دستی زیاد بود ( رنگ روشن ) باید پروتئین جیره را زیاد کنیم .
محاسن استخرهای خاکی کوچک :
۱-حدود %۵۰ از حوضچه کم عمق بوده و جای مناسبی برای زندگی و تغذیه بچه ماهیان است .
۲-فضا و سطح مناسبی برای رشد فیتوپلانکتونها و زئوپلانکتونها ست .
۳-حوضچه‌ها را می‌توان به راحتی خشک و ضدعفونی کرد .
۴- در حوضچه‌ها می‌توان به راحتی حمام‌های ضدعفونی را انجام داد .
۵- بچه ماهیان را همواره مد نظر و کنترل قرارداد .
۶- در صورت نیاز به آسانی می‌توان به وسیله صید از تراکم آنها کاست .
۷- تغذیه دستی به آسانی صورت می‌گیرد .
۸- تنها اشکال آن هزینه بالای ساخت آن است .
تغذیه ماهی کپور :
برای تغذیه کپور می‌توان از گندم ، ذرت ، جو ، سبوس گندم و برنج، انواع کنجاله‌ها ،
ضایعات کشتارگاهی ، ضایعات نان و … استفاده کرد .
% ۳ * تعداد کل ماهی کپور * وزن متوسط ماهی کپور = مقدار غذای روزانه
تغذیه ماهی آمور :
برای تغذیه آمور می‌توان از شبدر ، یونجه ، سورگوم ، انواع گیاهان خوش‌خوراک استفاده کرد .
برای تغذیه آمور روزانه ۴۵-۳۵ درصد وزن آمور غذادهی صورت گیرد
تغذیه ماهی فیتوفاگ وبیگ‌هد :
تغذیه این ماهیان باید با غذای طبیعی انجام شود که برای تکثیر این غذاها ازکوددهی استفاده کنیم .
شرایط غذا دهی :
۱-تغذیه ماهیان با افزایش دمای آب افزایش می‌یابد و بهترین دما ۲۸ –۲۲ درجه سانتیگراد میباشد .
۲-غذا دادن به آمور باید یک تا دو ساعت قبل از کپور صورت گیرد .
۳- اندازه‌های دانه غذا یا پلت باید متناسب با اندازه دهان ماهی باشد .
۴-غذا در زمان و مکان معین به ماهی داده شود .
۵- تغذیه در موقعی صورت گیرد که اکسیژن محلول آب در حد بالائی است .
۶- اگر از گندم وجو استفاده میشود بهتر است آن را به مدت ۷ ساعت در آب خیسانده و پهن کردن در
لابلای کیسه کنفی ( گونی ) پس از جوانه زدن مصرف کرد .
۷- سبوس زیاد به دستگاه گوارش آسیب رسانده و موجب پاره شدن جداره آن می‌گردد .
۸- دانه حبوبات را باید پخت .
۹- ملاس چغندر را می‌توان به عنوان منبع انرژی بکار برد .
۱۰ –بنتونیت توس ارت خاوران را می‌توان به میزان ۳-۲ درصد در غذا و به صورت متناوب ۲تن در کل دوره در استخر بکار برد .