چگونگی رشد ونمو آفلاتوکسین درخوراک:

حمله قارچی و تولید آفلاتوکسین در غذا ممکن است در طول مدت قبل از برداشت محصول و یا بعد از آن در سطح مزرعه، در طول مدت ذخیره، حمل و نقل، در جریان فرآوری مواد خوراکی و همچنین در ظرف های خوراک دهی صورت پذیرد که سبب کاهش ارزش غذایی مواد خوراکی می گردد و در اثر صدمه به ترکیبات نیتروژنی و لیپیدی موجود در خوراک، می تواند مقدار پروتئین، انرژی و ویتامین های خوراک را کاهش دهد. دمای بالا (قارچ در دمای کمتر از ۷٫۵ درجه سانتی گراد و بیشتر از ۴۹ درجه سانتی گراد قادر به رشد نمی باشد)، رطوبت (در اجزای جیره نباید بیش از ۱۴٫۵ درصد باشد) و باران های غیر فصلی، برخی از فاکتورهایی هستد که باعث رشد قارچ و تولید سم آفلاتوکسین می شوند. افزایش میزان رطوبت از ۸ به ۱۲ درصد در غلات ممکن است منجر به تقویت رشد و نمو قارچی شود. آفلاتوکسین ها اغلب در اجزای خوراک دام ها ترشح می شوند، اما در ذرت آسیاب شده، کنجاله پنبه دانه، کنجاله نارگیل بیشتر شایع است. عموما شیرابه آفتابگردان، شیرابه منداب، کنجاله سویا و سبوس برنج چربی زدایی شده میزان کمتری از آفلاتوکسین ها را شامل می شوند.

میزان حساسیت طیور به آفلاتوکسین:

در میان طیور، اردک ها شدت حساسیت بیشتری به آفلاتوکسیکوز دارند، زیرا آنزیم های میکروزومی کبدی که آفلاتوکسین ها را متابولیزه به محصولات مضر می نمایند، باعث مسمومیت حاد می گردند. عموماً گروه های سنی جوان نسبت به گله های بالغ، حساس تر می باشند، اما هیچ تنوعی در گونه ها و نژادهای آنان وجود ندارد. گروه بوقلمون و جوجه اردک ها نسبت به آفلاتوکسیکوزیس حساسیت بیشتری دارند، جوجه های گوشتی حساس تر از جوجه های تخمگذار و نیز جوجه خروس ها از ماده ها مستعدتر هستند.

عوارض آفلاتوکسین در طیور:

اساساً آفلاتوکسین ها سم کبد می باشند که به غده های گوارشی و کبد صدمه می رسانند، علاوه بر این، آنها تضعیف کننده سیستم ایمنی نیز می باشند.

اثرات جانبی آفلاتوکسین ها شامل:

• کاهش راندمان تولید گوشت و تخم مرغ و افزایش آسیب پذیری در برابر بیماری ها
• کاهش میزان رشد و کیفیت لاشه
• کاهش وزن تخم مرغ تولیدی
• تضعیف سیستم ایمنی که منجر به افزایش احتمال بروز کوکسیدوز، عفونت خون حاصل از کلی باسیل ها و بیماری سالمونلا می شود.
• کاهش تیتر آنتی بادی خون و عدم پاسخ مناسب به واکسیناسیون
• افت مصرف خوراک و یا توقف کامل آن
• افزایش بروز مشکلات پا
• سندرم افتادگی بال
• افزایش مرگ و میر

انواع تاکسین بایندرهای موجود در بازار ایران:

توکسین بایندرها به عنوان مواد متصل شونده به مایکوتوکسین ها و به منظور جلوگیری از جذب آنها از دستگاه گوارش مورد استفاده قرار می گیرند. در حال حاضر انواع مختلف مواد جلوگیری کننده از رشد قارچ ها و جذب کننده مایکوتوکسین ها تحت نام های تجاری متنوعی در بازار وجود دارد که تقریبا اکثر آنها توانسته اند اثرات مفیدی داشته باشند که به برخی از آنها به شرح ذیل اشاره می شود:

• مایکوسورب (Mycosorb): ماده موثر و فعال آن گلوکومانان اصلاح شده حاصل از دیواره سلولی مخمر است. میزان مصرف آن بین نیم تا دو کیلو در هر تن خوراک برای گروه های مختلف طیور و ۱۰ گرم به ازای هر راس گاو توصیه شده است.
• پلی سورب (Polysorb): پایه مخمر دارد و از گلوکومانان اصلاح شده حاصل از دیواره سلولی مخمر ساکارومایسس سرویسیه جدا شده است. میزان مصرف آن نیم تا دو کیلوگرم در هر تن خوراک دام، طیور و آبزیان توصیه شده است.
• مایکوفیکس پلاس (Mycofix Plus): بر پایه خاک رس و آنزیم تهیه شده است. رس به آفلاتوکسین ها متصل می شود و آنزیم موجب شکسته شدن توکسین های دیگر مانند فوزاریوتوکسین ها، تریکوتسن، سم T2، DON و زیرالنون می گردد.
• توکسیبان (Toxiban): ماده موثره آن آلومینوسیلیکات، همراه با زئولیت، بنتونیت و پروپیونات آمونیوم می باشد. به دو صورت فیزیکی و شیمیایی باعث جذب و غیرفعال سازی سموم قارچی موجود در خوراک دام و طیور می گردد.
• نواسیل (Novasil): ماده موثره آن آلومینوسیلیکات هیدراته سدیم کلسیم می باشد. به طور انتخابی از طریق باندهای یونی به آفلاتوکسین ها متصل می گردد. میزان مصرف آن بین ۲ تا ۴ کیلوگرم در هر تن خوراک توصیه شده است.
• مایکو اد (Myco-Ad): ماده موثره آن آلومینوسیلیکات هیدراته سدیم کلسیم است. در روده باریک عمل می کند و موجب جذب مایکوتوکسین ها می گردد. میزان مصرف آن ۲ تا ۳ کیلوگرم در هر تن خوراک توصیه شده است.
• فورمایسین گلد پی ایکس (Formyaycine Gold PX): ترکیب آن از فرمالدئید، اسید پروپیونیک، بنتونیت سدیم و نمک های آمونیوم تشکیل شده است. موجب کاهش بار میکروبی و آلودگی قارچی خوراک می شود. میزان مصرف آن بین نیم تا ۲ کیلوگرم در هر تن خوراک توصیه شده است.
• میل باند تی ایکس (Milbond TX): در واقع سیلیکات آلومینیوم، کلسیم و سدیم هیدراته فعال است که به منظور ممانعت از اثرات زیانبار آفلاتوکسین و دیگر مایکوتوکسین ها و نیز به عنوان پلت بایندر در جیره های دام، طیور و آبزیان استفاده می شود. میزان مصرف آن یک تا ۳ کیلوگرم در هر تن خوراک توصیه شده است.

زیان های اقتصادی ناشی از آفلاتوکسین:

زیان های اقتصادی ناشی از آلوده شدن مواد غذائی و خوراک دام و طیور به آفلاتوکسین ها، شامل خسارات اقتصادی وارده به صنعت دامپروری، تلفات دام  و طیور، زیان های وارده به محصولات کشاورزی، شیوع بیماری های دامی در دامداری ها و مرغداری ها، ضعیف شدن سیستم ایمنی دام ها،کاهش رشد و تولید، افزایش ضریب تبدیل غذائی، هزینه های برنامه ریزی جهت کاهش خطرات می گردد.

براساس گزارشات سازمان خوار و بار جهانی (فائو)، سالیانه ۲۰% از محصولات غذائی تولید شده در دنیا توسط سموم قارچی آلوده می شوند که در این آلودگی آفلاتوکسین ها سهم بیشتری نسبت به سایر سموم دارند. هم چنین میزان زیان های ناشی از حذف مواد غذائی آلوده و خسارات وارده به محصولات کشاورزی آمریکا در هر سال ۱۰۰ میلیون دلار اعلام شده است.

اثرات سم آفلاتوکسین در بهداشت و سلامتی انسان و حیوان :

انسان به وسیله مصرف غذاهای آلوده در اثر رشد قارچ ها در معرض خطرات ناشی ازسم قرار گرفته و چون جلوگیری از رشد قارچ ها در مواد غذائی آسان نیست بنابراین پیشگیری از بیماری های قارچی در انسان و حیوان مشکل می باشد.

در بعضی از کشورهای جهان مانند تایوان، اوگاندا و هندوستان مواردی از بروز آفلاتوکسیکوزیس انسانی در اثر مصرف غذاهای آلوده، گزارش شده است اما در کشورهای توسعه یافته به دلیل وجود سیستم های کنترلی دقیق، فروش مواد غذائی آلوده ممنوع بوده و بیماری به ندرت مشاهده می‌شود.